Conferentie van de Friese Geesteswetenschappen - Pastei presenteert onderzoeksresultaten

In 1858 kocht de Pruisische rechtsgeleerde Karl von Richthofen (1811-1888) tien handschriften met middeleeuws Fries recht aan: de Richthofenkolleksje. In 1922 – dit jaar dus 100 jaar geleden – keerde deze verzameling via twee heuse crowdfundingsacties terug naar Fryslân. De Richthofenkolleksje berust heden ten dage bij Tresoar , en wordt daar als absolute topcollectie beschouwd. Dat is geheel terecht, want het is de grootste en belangrijkste verzameling van middeleeuwse Friese rechtsbronnen wereldwijd.

De Richthofenkolleksje vertelt ons op unieke wijze over de taal, het recht en de gemeenschap van de middeleeuwse Friezen, en hoe die aspecten in de loop der eeuwen werden bekeken en bestudeerd – in Fryslân maar ook daarbuiten. Om het eeuwfeest van de terugkeer van de Richthofenkolleksje te vieren, heeft Tresoar in 2020 onderzoeksgroep Pastei opdracht gegeven om in twee jaar tijd de collectie te ontsluiten en te bestuderen. Dat hebben we met heel veel plezier gedaan en we zijn Tresoar erg dankbaar voor de geboden kansen, faciliteiten en service.

De presentatie vindt plaats in het licht van de Tweede Conferentie van de Friese Geesteswetenschappen , die gehouden wordt van woensdag 14 tot en met vrijdag 16 september. Op woensdag zal Pastei in drie lezingen verslag doen van zijn belangrijkste vondsten. Deze vondsten bestrijken allerhande disciplines (filologie, codicologie, paleografie, historiografie en geschiedenis), allerlei onderwerpen (provenance, boekbanden, onontdekte teksten, datering, methodologie) en meerdere tijdperken (van de late middeleeuwen tot en met de 21e eeuw).

En: in een interactieve sessie nodigt Pastei de aanwezigen graag uit om de vondsten kritisch te toetsen en mee te denken over nog uitstaande vragen.

Wil je dit meemaken? Schrijf je dan hier in.

Uitnodiging Oudgermanistendag 2021

Een griffelglosse in R8

Enige tijd terug ontdekte Herre de Vries in handschrift R 8 (f. 97r, onderaan links) een vrij uniek fenomeen: een zgn. ' griffelglosse '. Waarschijnlijk de enige tot op heden aangetroffen in het corpus van teksten met Oudfriese recht. Onleesbaar als die glosse was, plaatste Riemer Janssen een transcriptieoproepje op LinkedIn , voorzien van de nodige foto's. De belangstelling bleek groot en al gauw kwam historicus en archivaris Redmer Alma kwam met de oplossing. Er staat: [f]ol[t] phæßma alias hilma , waarbij de eerste en laatste letter van het eerste woord slecht leesbaar zijn, vandaar de vierkante haken. Folt Phaesma alias Hilma, geboren rond 1550, overleden in elk geval na 1599, zoon van Hendrick Phaesma en Swane Hillema (die hertrouwde met Take Aykema, hoofdeling te Grijpskerk). De hand van R 8 dateert uit de zestiende eeuw, watermerkonderzoek door Herre de Vries laat een papierdatering van 1531-1546 zien. We hebben met Pholt Phaesma Hillema dus een zeer vroege bezitter van dit boek te pakken! En tien met een griffelglosse voor R 8 (en Redmer Alma).


De Narcisbinderij ontmaskerd

De Richthofen-collectie zou eigenlijk de Wierdsma-collectie moeten heten. Het was namelijk een eerdere eigenaar, de Friese jurist Petrus Wierdsma Sr . (1729-1811), die de handschriften voor het eerst bij elkaar bracht en die wellicht ook de grootste stempel op de collectie drukte. Dat laatst bijna in letterlijke zin; hij voorzag de handschriften ten dele van inhoudsopgaven en registers en liet deze meebinden in nieuwe banden. In de jaren 1780 zijn zeker vijf van de tien handschriften werden in opdracht van Wierdsma herbonden. Maar, door wie?

Herre de Vries vergeleek de sober gedecoreerde banden met het stempelcorpus dat boekbanddeskundige Jan Storm van Leeuwen samenstelde voor zijn monumentale Dutch Decorated Bookbinding in the Eighteenth Century (2006). Hiermee wist Herre de banden te koppelen aan binders met de noodnamen 'Friese Prijsbinderij' en 'Narcisbinderij'.

Met het bestuderen van contextueel archief uit de collectie van Tresoar, zoals de rekeningboeken van Friesmastate, wist Herre de mogelijke persoon achter de Narsisbinderij te identificeren: Roelof Hunia (ca. 1722 - 1803). Vervolgens gaven onder andere de authorisatie- en hypotheekboeken uit het Historisch Centrum Leeuwarden meer inzicht in de levenswandel van deze Leeuwarder meesterboekbinder.

Op 14 december jl. presenteerde Herre de voorlopige uitkomsten uit zijn onderzoek voor leden van het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap en andere belangstellenden. Herre's zoekproces laat zien welke mogelijkheden deze combinatie van boekbanden- en archiefonderzoek biedt bij de identificatie van anonieme boekbinders en het verschaffen van inzicht in hun werkwijze, netwerken en levenswandel. Terugkijken kan hier . V oor een beknopte tekstuele versie gaat u naar Tresoar’s Letterhoeke 2020-3, pp. 16-17.

Bron .


Pasteilezing voor bestuur Onze Taal

Op vrijdagmiddag 10 juli 2020 zat Commissaris van de Koning in de provincie Fryslân, de heer Arno Brok, zijn eerste vergadering van het bestuur van het Genootschap Onze Taal voor.  Kort nadien bracht Pastei's Riemer Janssen het gezelschap op de hoogte over het Richthofen-onderzoek dat Pastei momenteel verricht voor Tresoar. Er werd aandachtig geluisterd en de kleine boekententoonstelling nadien viel in goede aarde


Bron afbeelding links: Twitteraccount CdK Arno Brok

The identification of 'shark skin' on bookbindings as leather or parchment


'In lockdown' kun je natuurlijk Netflix uitkijken, maar een beetje booknerd bingewatcht de streams van de Icon Book & Paper Group Committee . In deze aflevering (klik op de afbeelding) gaat het over de identificatie van "haaienleer" als leer of perkament, gebruikt bij het vervaardigen van boekbanden. Pastei's Herre de Vries vertelt over een bijzonder materiaal dat vanaf de zeventiende eeuw als segrijn te boek stond, maar dat in de loop van de twintigste eeuw als 'haaienleer' omschreven werd. Herre's macroscopicsche analyse wees uit dat het materiaal geen haaienleer blijkt en dat het, afhankelijk van de omstandigheden, karakteristieken vertoont van perkament of leer. Microscopische analyse van maar liefst 85 samples van diverse boekbanden uit Nederlandse collecties ondersteunt de bevindingen van Herre. Zie ook Haaienleer of segrijn: luxe en mysterie .

Tresoar laat Pastei Richthofencollectie onderzoeken

Tresoar en diverse Friese media zoals Liwwadders , Omrop Fryslân en de Leeuwarder Courant , maken er inmiddels gewag van, dus mogen wij dit gerust ook doen. ;-)

Pastei gaat, in opdracht van Tresoar, de Richthofen-collectie onderzoeken! Houd onze speciale Richthofen-pagina in de gaten voor updates en nieuws.

Bij Omrop Fryslân vind je wat meer achtergrondinfo én een interview met Herre (audio, in het Fries). Het Friesch Dagblad hield een interview met Anne.


Pastei-lezing Tresoar (Manuscript Monday) goed bezocht

Gisteren mochten de leden van Pastei een lezing in drie bedrijven houden, in het kader van Manuscript Monday . Het goed bezochte evenement vond plaats in Tresoar , waarbij er niet alleen een en ander te horen was, maar ook wat te zien. Centraal stond de Richthofen-collectie, waar Pastei de komende tijd veel onderzoek naar zal doen in aanloop naar het 'Richthofenjaar 2022', zoals geopperd door Tresoar-directeur Bert Looper in zijn introductie. Pastei werd bijgestaan door dé handschriftendeskundige van Fryslân, Jacob van Sluis, die de luisteraar niet alleen verrijkte met zijn kennis, maar ook met het oudste handschrift uit de Tresoar-collectie, de Noctes Atticae (800-840), en ander fraais. Pastei trakteerde de bezoekers op een selectie uit de Richthofen-collectie, en deed en passant voor de ogen van het publiek nog een mooie ontdekking . Ook lag er een exemplaar van het Freeska Landriucht op de leeskussens, 1074R. Trouwe Pastei-volgers weten dan wel genoeg... ;-)

(Foto's: Redmer Alma )

Boekbeslag uit de Lautastate van Wier?

Enkele dagen geleden ging handboekbinder Wytze Fopma op pad met de metaaldetector en deed een mooie vondst in zijn woonplaats Wier . Een boekbeslag, wellicht afkomstig uit de Lautastate , een adellijk huis in de voormalige grietenij Menaldumadeel. De state of stins is in 1748 door een woedende menigte in de as gelegd, waarbij ook de, naar het schijnt omvangrijke, bibliotheek ten prooi viel aan de vlammen. Zou dit boekbeslag een overblijfsel zijn van deze boekerij?



Uitnodiging Manuscript Monday

In het kader van Manuscript Monday, spreken op maandag 24 februari spreken de leden van Pastei, en Jacob van Sluis, over codicologische, paleografische en andere aspecten van de Richthofen-collectie, een van de grootste schatten van Tresoar. Uiteraard ook in relatie tot het Freeska Landriucht. Hint: 1074R. Voor meer info en aanmelden, klik HIER .

Pastei en penwerk

Pastei bezocht gisteren de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek te Groningen. We mochten daar een veertigtal handschriften en incunabelen bekijken en gingen op zoek naar penwerk. We hoopten penwerkstijlen te vinden die overeenkomen of aansluiten bij het penwerk dat we in drukken van de Freeska Landriucht Drukkerij aan hebben getroffen. Of dat is gelukt laten we nog in het midden, maar het leverde in ieder geval genoeg stof tot nadenken op. En een leuke tweet .

De lotgevallen van een verdwenen incunabel

Eén van de drukken van de Freeska Landriucht Drukkerij is een exemplaar van Johannes Vernaker’s Quodlibetum. De indulgentiis . (verkorte titel). Pastei besloot om diverse redenen nader onderzoek te doen naar deze incunabel. Dit boek zou zich in de collectie van de abdij van Averbode bevinden, maar al gauw kwamen we erachter dat het werk als ‘zoek geraakt’ vermeld werd. Of zelfs vernietigd zou zijn. Het spoor leek dood te lopen, maar Pastei zocht verder, wat resulteerde in een schitterende vondst te Cambridge en een mooi artikel in het boekhistorisch tijdschrift De Gulden Passer, geschreven door Anne Popkema en Herre de Vries.

(Met dank aan o.a. de Stichting FFYRUG die een studiereis van Anne die aan de basis van het onderzoek lag, financieel ondersteunde en aan Peter Boersma voor de digitale bewerking van het fotomateriaal (zie boven).

Pastei-lezing (Oudfriese topstukken) goed bezocht

Op donderdag 18 oktober gaf Pastei (ft. Anne Popkema) de aftrap voor een nieuw seizoen publieksactiviteiten bij Bijzondere Collecties. De dubbellezing onder de noemer 'Oudfriese topstukken in de UB' was zeer geslaagd. Anne Popkema en Herre de Vries vertelden over de taalovergang van het Fries naar het Gronings en hun spannende zoektocht naar de anonieme drukker van het Freeska Landriucht. Tientallen bezoekers wisten de weg naar de Jantina Tammeszaal bovenin de Universiteitsbibliotheek van Groningen te vinden. Lees een verslag van een boeiende middag, met foto's, hier .

Pastei-lezing - Oudfriese topstukken in de UB

Lezing over de taalwissel Fries > Gronings en de anonieme drukker van het Friese landrecht

Een FLD-medewerker betrapt?

Pastei vond een autograaf die mogelijk gekoppeld kan worden aan de anonieme Freeska Landriucht-drukkerij.
Lees er alles over in een gastblog van Anne Tjerk Popkema en Herre de Vries op de website De wereld aan boeken .